معافیت سربازی یکی از بزرگ‌ترین سوالات مشمولان خدمت نظام وظیفه عمومی است. سربازی یکی از دغدغه‌های اصلی آقایان در بازه‌ای مهم از زندگی آنان است. به طور کلی خدمت‌سربازی دوره‌ای دو ساله است که تمام آقایان موظف به گذراندن این دوره هستند، مگر اینکه دلیلی قانع کننده برای معافیت داشته باشند. آقایانی که به سن 18 سالگی می‌رسند، می‌بایست وضعیت خود را از نظر نظام وظیفه مشخص کنند. این افراد هنگام رسیدن به 18 سالگی یا باید دوره خدمت سربازی خود را آغاز کنند و یا برای ادامه تحصیل وارد دانشگاه شوند. برخی از افراد نیز مشمول معافیت از خدمت می‌شوند که در این مقاله به بررسی کامل آن می‌پردازیم. 

 منبع: معافیت سربازی | انواع، شرایط و مدارک معافیت از خدمت

دریافت معافیت سربازی

معافیت سربازی به این معنی است که فرد از خدمت سربازی معاف شده و اجباری برای گذراندن دوره نظام وظیفه نداشته باشد. دریافت معافیت سربازی می‌تواند در دو حالت انجام بگیرد که به شرح زیر می‌باشد. 

معافیت سربازی دائمی

در معافیت سربازی دائمی فرد با شرایط به خصوصی که دارد به طور کلی و برای همیشه از خدمت سربازی معاف می‌شود. این دسته از افراد بدون گذراندن دوره نظام وظیفه می‌توانند کارت پایان خدمت أخذ کنند. معافیت پزشکی و معافیت کفالت از جمله معافیت‌های دائمی از خدمت سربازی هستند.

معافیت سربازی موقت

معافیت سربازی موقت همانطور که از نام آن پیداست، معافیتی موقت و محدود است. در این نوع از معافیت فرد با دلایلی قانع کننده می‌تواند به طور محدود و تا یک زمان مشخص از خدمت سربازی معاف شود. این دسته از افراد به هر حال بایستی خدمت سربازی خود را به اتمام برسانند و مشمول غیبت از خدمت سربازی نشوند. معافیت تحصیلی نمونه‌ای بارز از نوع معافیت سربازی موقت است.

تعاریف و اصطلاحات نظام وظیفه

به طور کلی سربازی و نظام وظیفه به دو دوره مجزا تقسیم می‌شود:

دوره آموزشی: در طول دوره آموزشی سربازی، آموزش‌های مقدماتی مانند اسلحه شناسی و کار با اسلحه آموزش داده می‌شود. دوره آموزشی دوره‌ای دو تا سه ماهه است.

دوره خدمت: پس از دوره آموزشی، دوره خدمت سربازی به طور رسمی شروع می‌شود و سربازان می‌بایست تا پایان دوره خدمت سربازی به انجام وظیفه بپردازند. در این دوره سربازان با توجه به میزان تحصیلاتی که دارند، درجه نظامی کسب می‌کنند. علاوه بر این، سربازان نظام وظیفه بر طبق شرایطی خاص، از جمله تجرد یا تأهل، تقسیم شده و محل خدمت آنان مشخص می‌شود.

❌ یکی دیگر از تعاریف و اصطلاحات نظام وظیفه که از رواج بالایی برخوردار است، دوره اضافه خدمت است. دوره اضافه خدمت دوره‌ای است که یک سرباز پس از اتمام زمان قانونی به خدمت مشغول می‌شود. یک سرباز در دو حالت می‌تواند مشمول اضافه خدمت شود:

✔ زمانی که فرد بدون هیچ دلیل موجهی از معرفی خود به سازمان نظام وظیفه خودداری کند و یا این کار را با تأخیر انجام دهد.

✔ زمانی که فرد در طول خدمت خود قانون شکنی کند یا به هر دلیل دیگری تنبیه شود.

نحوه دریافت معافیت تحصیلی

آقایانی که در سن 18 سالگی پس از اتمام دوران مدرسه بلافاصله وارد دانشگاه می‌شوند، مشمول دریافت معافیت سربازی تحصیلی موقت خواهند بود. این دسته از افراد می‌توانند تا پایان دوران تحصیلات بدون نگرانی از وضعیت نظام وظیفه خود به تحصیل بپردازند.

اما با پایان دوران تحصیل، معرفی خود به سازمان نظام وظیفه برای این افراد ضروری خواهد بود. افرادی که با وجود اتمام تحصیلات از معرفی خود به سازمان نظام وظیفه سرباز زنند، به دلیل غیبتی که دارند مشمول اضافه خدمت می‌شوند.

نحوه دریافت معافیت پزشکی

افرادی که از نظر جسمی و یا روانی شرایط گذراندن دوره خدمت سربازی را نداشته باشند، می‌توانند از معافیت سربازی پزشکی استفاده کنند. معافیت پزشکی می‌تواند از نوع دائم یا موقت باشد که نوع آن را پزشک معالج تشخیص می‌دهد. نحوه دریافت معافیت پزشکی به ترتیب زیر است:

1️⃣ دریافت دفترچه راهنمای معافیت پزشکی سربازی: قبل از هر چیزی بهتر است فرد دفترچه معافیت پزشکی سربازی را دریافت کرده و آن را مطالعه کند. با مطالعه این دفترچه فرد متوجه خواهد شد که آیا مشمول معافیت پزشکی سربازی می‌شود یا خیر.

2️⃣ دریافت دفترچه راهنمای خدمت: تمام آقایانی که به سن قانونی نظام وظیفه می‌رسند می‌بایست دفترچه راهنمای خدمت سربازی را دریافت کرده و آن را تکمیل کنند.

3️⃣ معاینه توسط پزشک: افرادی که مشمول معافیت سربازی پزشکی سربازی باشند، بایستی به پزشک متخصص مورد تأیید نظام وظیفه مراجعه کنند. پزشک متخصص با معاینه مراجعه کننده در صورت ضرورت معافیت پزشکی وی را تأیید می‌کند.

4️⃣ مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک نظامی: در این مرحله فرد با به همراه داشتن مدارک جهت انجام ادامه فرایند دریافت معافیت پزشکی به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک نظامی مراجعه می‌کند.

انواع معافیت سربازی

معافیت از خدمت سربازی انواع مختلفی دارد. مشمولانی که از خدمت معافی می‌شوند در یکی از دسته های زیر قرار خواهند گرفت. انواع معافیت از خدمت نظام وظیفه به شرح زیر می‌باشد. 

معافیت ایثارگران نظام وظیفه

این نوع معافیت برای افرادی است که خانواده شان جز خانواده های معظم شهدا، جانبازان و آزاده ها هستند. افرادی که واجد شرایط معافیت ایثارگران نظام وظیفه باشند، می‌توانند معافیت دائم سربازی را دریافت نمایند. از شرایط معافیت سربازی ایثارگران نظام وظیفه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

✅شهادت یکی از اعضا خانواده و یا اسارت که مورد تایید مراجعه مربوطه باشد.

✅در صورتی که شهید و یا آزاده 24 ماه سابقه خدمت داشته باشد، یا جانبازی 25 درصد داشته باشد و یا مفقودالاثر شده و دارای فرزند پسر نباشد، یکی از برادرهای او معافیت ایثارگری دریافت خواهد کرد.

✅یکی از فرزندان آزاده با 24 ماه اسارت، جانباز حداقل 25 درصد و ایثارگر با بیش از  30 ماه سابقه خدمت در جبهه مشمول دریافت معافیت ایثارگران نظام وظیفه خواهد شد.

معافیت سربازی پزشکی نظام وظیفه

تمامی افراد قبل از اعزام به خدمت باید معاینه پزشکی شوند. در صورتی که پزشک تشخیص دهند که فرد مشمول معافیت سربازی پزشکی نظام وظیفه می‌باشد، از خدمت معاف خواهد شد. به طور کلی افراد در حین معاینه قبل خدمت وظیفه بر اساس وضعیت جسمانی در چهار دسته قرار خواهند گرفت که به شرح زیر می‌باشد.

✅مشمولانی که از نظر جسمی و روانی در سلامت کامل هستن  و امکان انجام خدمت وظیفه را دارند.

✅مشمولانی که دارای نقص عضو یا بیماری خاص هستند و امکان انجام امور رزمی را ندارند. این افراد باید به خدمت اعزام شوند اما در حین خدمت از انجام امور رزمی معاف می‌باشند.

✅مشمولانی که دچار مشکلات رشدی یا بیماری های خاص هستند و امکان خدمت سربازی به صورت موقت را ندارند. در این حال فرد می‌تواند به صورت موقت و بدون غیبت از خدمت سربازی معاف شود.

✅مشمولانی که دچار نقص عضو، بیماری های جسمانی و یا روانی حاد هستند و امکان انجام خدمت سربازی را ندارند. در این صورت فرد به صورت دائم از خدمت وظیفه معاف خواهد شد.

معافیت سربازی مددجویان نظام وظیفه

افرادی که خود و یا خانواده شان زیر نظر کمیته امداد باشند، مشمول این نوع از معافیت سربازی نظام وظیفه خواهند شد. البته این افراد باید شرایط دیگری را نیز داشته باشند. به طور کلی مشمولان دریافت معافیت مددجویان نظام وظیفه در دسته های زیر قرار خواهند گرفت.

✅اگر مادری که زیر نظر کمیته بهزیستی است و از شوهر خود طلاق گرفته، شوهر او فوت کرده باشد و ازدواج نکرده باشند، یکی از پسرهای او از خدمت معاف خواهد شد.

✅چنانجه فرزند پسری معلول بوده و زیر نظر کمیته بهزیستی باشد، معافیت سربازی دریافت خواهد کرد.

✅در صورتی که فردی دارای سه خواهر باشد و هیچ برادر دیگری نداشته باشند، از خدمت معاف خواهد شد.

✅در صورتی که فرد با یک خانوم دچار معلولیت جسمی-حرکتی ازدواج کرده باشد معافیت موقت برای ۵ سال دریافت خواهد کرد. اگر بعد این مدت همچنان با این خانوم متاهل بوده باشد مشمول معافیت دائم خواهد شد.

معافیت سنی و عفو رهبری نظام وظیفه

چنانچه فردی با مدرک تحصیلی و سن بالا داشته باشد، مشمول معافیت سربازی سنی و یا معافیت عفو رهبری خواهد شد. این معافیت تنها به افرادی اختصاص دارد که متولد قبل از سال 1344 هستند. معمولا این معافیت به افرادی داده می‌شود که علاوه بر سن بالا دارای مدرک حداقل دکتری نیز باشند.

معافیت سربازی متعهدین خدمت نظام وظیفه

افرادی که در حال خدمت در نیروهای مسلح هستند، مشمول دریافت معافیت سربازی متعهدین خدمت نظام وظیفه خواهند شد. البته دریافت این معافیت کار ساده ای نیست و فرد باید شرایط خاصی را دارا باشد. افرادی که در حال خدمت در شغل خلبانی، نیروهای مسلح، معلمی و… باشند، با توجه به زمان استخدام و ارگان خدمت خود معافیت دریافت خواهند کرد.

همچنین معلمانی که از مراکز تربیت معلم فارغ التحصیل شده باشند، پس از گذراندن آموزش سربازی می‌توانند برای  بقیه خدمت در آموزش و پرورش مشغول شوند. 

معافیت سربازی متاهلین دارای فرزند

طبق قانون جدید نیز افراد متاهل با بیشتر از 30 سال و همچنین داشتن 2 فرزند معاف از خدمت می‌شوند.

معافیت نخبگان

در صورتی که بر اساس قوانین و شرایط سازمان نظام وظیفه مشمولی به عنوان نخبه تشخیص داده شود، معافیت از خدمت سربازی دریافت خواهد کرد. البته ممکن است در این شرایط فرد از خدمت معاف نشود و تنها کسری خدمت دریافت کند.

خرید خدمت سربازی

در سال های گذشته مشمولانی که از خدمت غیبت داشتند، می‌توانستند خدمت سربازی خود را بخرند. در این شرایط سازمان نظام وظیفه با توجه به آخرین مدرک تحصیلی فرد، مبلغی را به عنوان خرید خدمت تعیین می‌کرد و داوطلب با پرداخت آن کارت پایان خدمت خود را دریافت می‌کرد. اما این قانون هم‌اکنون حذف شده است و مشمولان امکان خرید سربازی را نخواهند داشت. هرچند که این امکان وجود دارد که در آینده مجددا این قانون اجرا شود.

معافیت از خدمت کفالت نزدیکان

نحوه دریافت معافیت سربازی کفالت به این شکل است که فرد شرایط لازم و تعریف شده را داشته باشد. سه شرط عمومی برای دریافت معافیت کفالت سربازی عبارتند از:

• نداشتن غیبت در خدمت سربازی
• دارا بودن سن 18 سال تمام
• تنها سرپرست خانواده بودن

با توجه به شرایط عمومی ذکر شده، فرد در 5 حالت می‌تواند معافیت کفالت دریافت کند که هر کدام از این حالات در ادامه شرح داده شده است.

معافیت سربازی کفالت پدر

افرادی که دارای شرایط زیر باشند، می‌توانند مشمول معافیت کفالت سربازی پدر شوند:

• پدر وی جانباز باشد. (ناگفته نماند که جانبازان بالای 25 درصد می‌توانند علاوه بر فرزند اول برای فرزند دیگر خود نیز معافیت کفالت بگیرند.)
• پدر وی دارای 70 سال سن باشد.
• پدر وی دارای کمتر از 70 سال سن باشد ولی براساس تأیید نظر شورای پزشکی نیاز به مراقبت داشته باشد.

معافیت کفالت مادر

فرد با دارا بودن دو شرط زیر قادر خواهد بود تا معافیت سربازی کفالت مادر دریافت کند:

• پدر وی فوت شده باشد.
• مادر وی طلاق گرفته باشد و ازدواج مجددی نداشته باشد.

معافیت کفالت مادربزرگ

علاوه بر معافیت کفالت پدر و مادر، معافیت کفالت مادربزرگ نیز وجود دارد که واجدین شرایط می‌توانند برای دریافت آن اقدام کنند. این شرایط عبارتند از:

• همسر و فرزندان مادر بزرگ پدری یا مادری وی فوت شده باشند.
• مادربزرگ پدری یا مادری وی طلاق گرفته باشد.

معافیت کفالت برادر

فردی که کفالت برادر خود را برعهده داشته باشد، می‌تواند مشمول معافیت سربازی کفالت برادر شود. شرایطی که برای این نوع کفالت نیاز است عبارتند از:

• سن برادر وی به 18 سال نرسیده باشد.
• پدر در قید حیات نباشد
• وی تنها برادر بالای 18 سال برادر باشد.
• برادر وی حتی در صورت کبیر بودن بر اساس تأیید نظام شورای پزشکی نیاز به مراقبت داشته باشد.

معافیت کفالت خواهر

افرادی که کفالت خواهر خود را به تنهایی برعهده داشته باشند، فرصت دریافت معافیت سربازی را خواهند داشت. برای دریافت معافیت کفالت خواهر علاوه بر شرایط عمومی، شرایط اختصاصی زیر نیز موردنیاز است:

• خواهر وی فاقد همسر باشد.
• خواهر وی فرزند پسر (سالم از نظر جسمی و روحی) نداشته باشد.
• پدر در قید حیات نباشد.
• خواهر وی سرپرست بالای 18 سال جز برادر تنی خود که مشمول خدمت سربازی است نداشته باشد.

مدارک لازم برای دریافت معافیت سربازی از خدمت

✅برگه وضعیت مشمولان به صورت تکمیل شده

✅عکس 2*3 به صورت رنگی با زمینه سفید و تمام رخ

✅کپی از کارت ملی و تمام صفحات شناسنامه عکس دار

✅کپی از آخرین مدرک تحصیلی صادر شده توسط مراجع مربوطه (افراد دارای تحصیلات غیر دانشگاهی بایستی برگه شماره 3 دفترچه را تکمیل کنند.)

✅برگه واکسیناسیون (برگه شماره 4 دفترچه)

✅گواهی اشتغال به خدمت از یگان مربوطه برای افرادی که در حال خدمت هستند.

✅کپی از صفحات شناسنامه تمام اعضا خانواده

✅برگه استعلام از آخرین وضعیت مشمول خدمت سربازی به صورت تکمیل شده (برگه شماره 5 دفترچه)

✅برگه معاینه اولیه به صورت تکمیل شده ( برگه شماره 1 دفترچه)

مشاوره معافیت از سربازی

افراد متقاضی درصورتی که یکی از شرایط ذکر شده دربالا را داشته باشند می‌توانند نسبت به دریافت معافیت اقدام نمایند. برای دریافت معافیت سربازی، مشملان باید مدارکی را ارائه دهند تا پس از بررسی توسط سازمان نظام وظیفه، معافیت برای شان صادر شود.

چنانچه پس از مطاله این مطلب سوال یا ابهامی در زمینه معافیت سربازی برای تان وجود داشت و یا در روند آن دچار مشکل شدید، می‌توانید با افراد متخصصان مشاور صحبت کرده و پاسخ سوالات خود را دریافت نمایید. متخصصان مرکز مشاوره تحصیلی تلفنی دانتل کو در خدمت شما هستند تا در زمینه پاسخ به سوالات و اخذ معافیت یاری‌تان کنند.

برای دریافت مشاوره در زمینه معافیت سربازی می‌توانید با مشاوران مرکز مشاوره تحصیلی دانتل با شماره 02191005066 تماس بگیرید.

سوالات متداول